Doslov Jaceka Bukowského
O Ballovi
píše Jacek Bukowski
“Mamy nadzieję, że i ta książka powiększy jego tajemnicze królestwo, w którym pedantyczny naturalizm wymieszany jest z surrealistycznymi wizjami, a czarny humor z filozoficzną dociekliwością...”
(Dúfame, že aj táto kniha rozšíri jeho tajomné kráľovstvo, v ktorom sa pedantský naturalizmus mieša so surrealistickými víziami a čierny humor s filozofickou bádavosťou…)
5. mája vychádza vo vydavateľstve Biuro Literackie v preklade Jaceka Bukowského zbierka poviedok s názvom Swiadek. Prečítajte si doslov k tejto knihe.
Jacek Bukowski
Doslov
V kontexte súčasnej slovenskej literatúry, predovšetkým tej, ktorá sa píše už po roku 1989, je Balla svojský fenomén - nie je reprezentantom nejakej generácie či literárnej skupiny. Je drsným a občas brutálne výsmešným outsiderom: náboženským, filozofickým, spoločenským, národným… ba dokonca aj štylistickým. Jeho múzicko-expresionistické, no zároveň aj matematicky presné písanie možno rozpoznať už po niekoľkých vetách.
Podľa Ballu je existencia človeka, stojaceho osamote zoči-voči neriešiteľným otázkam, rovnako bolestná od tých najstarších čias až po súčasnosť. A to bez ohľadu na viac či menej „prajnú pomoc” rozličných inštitúcií, ako sú napríklad rodina, cirkev, štát či politické strany, ktoré často vytvárajú iba následné stupne zotročenia - a v tom najlepšom prípade len vymývajú mozgy. Takzvaný civilizačný pokrok, rozvoj kultúry, ideí a mravov je pre tohto slovenského (avšak predsa len aj univerzálneho) spisovateľa iba naším zbožným želaním.
Keďže je život bezvýchodiskovou pascou, tak pre trošku svetla a čerstvého vzduchu, čiže pre možnosť prežiť, snaží sa Balla (ako mnoho velikánov literatúry pred ním) molové, smutné aspekty bytia zapisovať v durovej tónine: ako tragikomédie…
Kafka, jeden z obľúbených Ballových spisovateľov, občas čítaval priateľom svoje texty ako pomerne smiešne žartíky!
Na obálke prvej Ballovej knihy v poľštine (Nepokoj, Pogranicze 2008) som ho nazval „hlavným alchymistom” súčasnej slovenskej prózy, pretože preňho - vyznávača základnej alchymistickej zásady, že všetko je súčasťou všetkého - je kvapka vody rovnako zaujímavá a celistvá ako celé univerzum, biblická postava je rovnako súčasná ako kolega z práce a ten najvšednejší obytný blok, ktorý vidí z okna (on sám býva v rovnakom), je rovnako blízky, zároveň však vzdialený a tajuplný ako planéta Merkúr…
Aj forma jeho rozprávania, ktorá je vo svojej podstate nefabulačná, či metóda operovania s časom býva v tejto próze pomerne dosť amorfná a plná nástrah.
Je taká aj pre prekladateľa. Na mnohých miestach až do konca nevieme, či máme dočinenia so spomienkou, snívaním alebo s reálnou prítomnosťou. Alebo azda s tým všetkým zároveň? Niekedy si tiež nemôžeme byť istí, komu tú-ktorú výpoveď alebo myšlienku pripísať: samotnému Ballovi, fiktívnemu rozprávačovi či zobrazenej postave? No a ešte k tomu sú tu vzťahy žien, mužov a detí... Pre Ballu to najčastejšie býva konglomerát rôznych samôt, bolesti a zásadných nedorozumení. Forma ich záznamu však spôsobuje, že dokonca aj toto nás niekedy dokáže rozosmiať.
Nepokoj vzbudil veľmi kladné recenzie a priniesol Ballovi množstvo poľských priaznivcov. Dúfame, že aj táto kniha rozšíri jeho tajomné kráľovstvo, v ktorom sa pedantský naturalizmus mieša so surrealistickými víziami a čierny humor s filozofickou bádavosťou.
(Doslov Jaceka Bukowského z poľštiny
preložil Tomáš Horváh)
Jacek Bukowski
Posłowie
Na tle współczesnej literatury słowackiej, zwłaszcza pisanej już po roku 1989, Balla stanowi zjawisko odrębne - nie reprezentuje jakiegoś pokolenia czy grupy literackiej. Jest szorstkim i niekiedy brutalnie prześmiewczym outsiderem: religijnym, filozoficznym, społecznym, patriotycznym… a nawet i stylistycznym. Jego muzyczno-ekspresjonistyczne, ale zarazem i matematycznie precyzyjne pisanie jest rozpoznawalne już po kilku zdaniach.
Według Balli egzystencja człowieka, samotnego wobec nierozwiązywalnych pytań, jest tak samo ciernista od czasów najdawniejszych aż po dzień dzisiejszy. Niezależnie od mniej lub bardziej „życzliwej pomocy” rozmaitych instytucji, takich jak na przykład rodzina, kościół, państwo czy partie polityczne, które często stanowią tylko kolejne stopnie zniewolenia, a w najlepszym przypadku - ogłupiają. Tak zwany postęp cywilizacji, kultury, idei i obyczajów dla słowackiego (ale przecież uniwersalnego) pisarza jest zaledwie naszym pobożnym życzeniem.
Skoro życie jest pułapką bez wyjścia, to dla odrobiny światła i świeżego powietrza, czyli dla możliwości przetrwania, Balla (jak wielu gigantów literatury przed nim) stara się minorowe aspekty bytu zapisywać w tonacji dur, jako tragikomedie…
Kafka, jeden z ulubionych pisarzy Balli, odczytywał niekiedy swoje teksty przyjaciołom jako dość śmieszne kawałki!
Na okładce pierwszej książki Balli po polsku (Niepokój, Pogranicze 2008) nazwałem go „głównym alchemikiem” współczesnej prozy słowackiej, bowiem dla niego - wyznawcy głównej alchemicznej zasady, że wszystko jest częścią wszystkiego - kropla wody jest tak samo interesująca i kompletna jak cały kosmos, bohater biblijny tak samo wspołczesny jak kolega z pracy, zaś najzwyklejszy blok mieszkalny, który widzi przez okno, (sam mieszka w identycznym) równie bliski, daleki i tajemniczy, jak planeta Merkury…
Także sposob w gruncie rzeczy afabularnej narracji czy operowania czasem bywa w tej prozie dość amorficzny i pełen zasadzek.
Również dla tłumacza. W wielu miejscach nie do końca wiemy, czy mamy do czynienia ze wspomnieniem, marzeniem czy z realną teraźniejszością? A może ze wszystkim naraz? Czasami też nie jesteśmy pewni, komu daną wypowiedź bądź przemyślenie przypisać: samemu Balli, wymyślonemu narratorowi czy przedstawianej osobie? No i jeszcze związki kobiet, mężczyzn i dzieci… Dla Balli to najczęściej tylko zlepek różnych samotności, bólu i fundamentalnych nieporozumień. Ale sposób zapisu powoduje, że nawet i to potrafi nas czasami rozśmieszyć.
Niepokój miał znakomite recenzje i przysporzył Balli wielu polskich wyznawców. Mamy nadzieję, że i ta książka powiększy jego tajemnicze królestwo, w którym pedantyczny naturalizm wymieszany jest z surrealistycznymi wizjami, a czarny humor z filozoficzną dociekliwością.